Waarom steden inrichten op extreme hitte? Extreme hitte heeft veel gevolgen voor de stad

Waarom hebben jullie dit onderzoek uitgevoerd?

De afgelopen jaren is er steeds meer bewustwording ontstaan rondom de gevaren van temperatuurstijging en extreme hitte in de stad. Toch geven gemeenten aan dat ze nog onvoldoende inzicht hebben in de ernst van de gevolgen van hittestress om de stap naar een hittebestendige inrichting te kunnen maken. Veel gemeenten worstelen met de vraag: ‘In hoeverre is hittestress voor steden in Nederland een probleem dat met inrichtingskeuzes moet worden beperkt?’ Dit is de motivatie geweest voor het uitvoeren deze studie.

Wat zijn dan de redenen om onze steden aan te passen aan hitte?

Extreme hitte in het stedelijk gebied kan veel verschillende effecten hebben die aanleiding geven om aanpassingen te doen. Dit is te zien in de mind-map die we gemaakt hebben op basis van een literatuurstudie naar de effecten van extreme hitte voor Nederlandse en buitenlandse steden. In deze literatuurstudie hebben we nationale en internationale klimaatrapportages, klimaatadaptatiestrategieën en wetenschappelijke artikelen geanalyseerd om een overzicht te krijgen van de gevolgen van extreme hitte voor de stad.

Uit deze analyse kwam naar voren dat de gevolgen van extreme hitte eigenlijk onderverdeeld kunnen worden in vijf categorieën: gezondheid, stedelijke netwerken, drink- en oppervlaktewater, stedelijke buitenruimte en leefbaarheid. Deze categorieën en de gepresenteerde gevolgen daarin zijn vaak met elkaar verbonden. Zo heeft een verminderde drinkwaterkwaliteit door toenemende hitte (categorie: water) gevolgen voor de gezondheid en zijn slaapproblemen door hitte (categorie: gezondheid) veelal het gevolg van verminderd comfort in gebouwen (categorie: leefbaarheid).

Mind-map van de belangrijkste gevolgen van extreme hitte voor de stad, gebaseerd op Klok en Kluck (2018).

Wat is de meest verrassende uitkomst van de studie?

Door alle verschillende effecten van extreme hitte voor het stedelijk gebied op een rijtje te zetten, werd het goed duidelijk dat er verschillende probleemeigenaren en domeinen zijn die aan de lat staan om de gevolgen van extreme hitte te verminderen. Het maken van specifieke hittebestendige inrichtingskeuzes in de openbare ruimte of op particulier terrein, ‘ruimtelijke adaptatie’, kan de hitteproblemen van een stad slechts deels verminderen. Om hitte-gerelateerde gezondheidsproblemen op de korte termijn te verminderen bijvoorbeeld, zijn instrumenten zoals hitteplannen veel effectiever dan ruimtelijke adaptatie. Ook zijn aanpassingen aan gebouwen, zoals het realiseren van zonwering of ventilatie, effectiever om de temperatuur in gebouwen aangenaam te houden dan het doen van aanpassingen in de buitenruimte. Ruimtelijke adaptatie is vooral belangrijk om de buitenruimte koel en leefbaar te houden tijdens hete dagen. Vervolgens draagt het indirect bij aan een optimaal binnencomfort en het verminderen van hittegerelateerde gezondheidsproblemen. Om alle gevolgen van extreme hitte in de stad te kunnen beheersen zal het onderwerp dus aandacht moeten krijgen vanuit verschillende disciplines, zoals stedenbouw, ruimtelijke ordening, woningbouw, vastgoed, gezondheidszorg en hulpverlening.

Hiernaast viel het ons op dat elk van de gepresenteerde gevolgen in de mind-map op een andere manier gerelateerd is aan temperatuur: sommige hebben een duidelijk verband met de buitentemperatuur (zoals uitzetten van rails en brugdelen), terwijl andere gerelateerd zijn aan de binnentemperatuur (zoals slaapproblemen en de arbeidsproductiviteit). Bovendien treden sommige effecten pas op of worden sterker na een aaneengesloten reeks van hete dagen (waterkwaliteit, comfort in gebouwen), terwijl andere gevolgen al kunnen optreden op een enkele hete dag (een stroomstoring of druk op de buitenruimte). Tot slot is er ook nog onderscheid te maken tussen gevolgen die aan hoge nacht- of hoge dagtemperaturen gerelateerd zijn. Hierdoor ontstaat de vraag of tijdens een stresstest echt alle kwetsbaarheden ten aanzien van hitte in kaart gebracht kunnen worden met één of enkele hittekaarten. Dit is een onderwerp dat aandacht zal krijgen in het HvA-onderzoeksproject ‘De Hittebestendige Stad’ dat binnenkort van start gaat.